Przedmiotem rozważań niniejszego opracowania jest reaktywowanie samorządu terytorialnego, jego funkcjonowanie na poziomie gminy i towarzyszące temu przeobrażenia. Podstawowym celem pracy natomiast –ukazanie przebiegu transformacji w kontekście wdrożenia gminy w strukturę jednostek administracji publicznej i jej funkcjonowania, od początku do czasów współczesnych. Źródłami, które zostały wykorzystane w badaniu, są akty
prawne o charakterze ustaw zasadniczych, od archiwalnych po aktualnie obowiązujące. Oprócz tego za przedmiot analizy posłużyły także akty prawne rangi ustaw zwykłych, rozporządzeń oraz poglądy na temat samorządu
gminy przedstawione w literaturze naukowej. Pomocne w formułowaniu wywodów okazało się orzecznictwo sądów administracyjnych, zarówno NSA jak i WSA, oraz wyroki Trybunału Konstytucyjnego.