Jeden z najgłośniejszych tekstów o sztuce w pisarstwie francuskim. Bardzo szybko po ukazaniu się (1795) wszedł do międzynarodowego obiegu myśli o sztuce i już u progu romantyzmu należał do kanonu wypowiedzi o malarstwie.

Esej stanowi wyjątkowe zjawisko w XVIII-wiecznym pisarstwie o sztuce. Jest podsumowaniem kilkuletniego okresu życia Diderota, w dużej mierze poświęconego sztukom pięknym, poprzedzonego z kolei latami rozważań nad fizjologicznymi uwarunkowaniami odbioru i studiami nad psychologią twórczości.

W wielu wypowiedziach zawartych w Eseju Diderot jawi się jako znawca różnych tradycji pisarstwa o sztuce oraz tradycyjnych poglądów, ale także jako ich wyznawca.

"Esej o malarstwie", kontynuacja recenzji z Salonu 1765 roku, ma typową dla pisarstwa Diderota swobodną formę, w której rozbłyskują znakomite analizy dzieł, iskrzą kontrowersyjne sądy o twórcach, akademii i innych instytucjach świata artystycznego. Wiele koncepcji i sformułowań zawartych w tym tekście stało się inspiracją dla romantycznych teorii sztuki – w XIX wieku był jednym z najczęściej cytowanych z dawnego pisarstwa o sztuce. Także dlatego, że Diderot-literat pozostaje tu w znakomitej formie – sam stwierdził: ,,Przekonałem się, że nie opuściła mnie wcale owa imaginacja i namiętność trzydziestolatka, a doszły do nich podstawy wiedzy i władzy sądzenia".

*********

Essay on painting

One of the most well-known texts written about art and also an exceptional phenomenon in 18th-century writing on art. Very soon after publication (1795) it was circulated internationally and by the beginning of Romanticism it had already become a classic of art commentary. It sums up a period of several years of Diderot’s life, in a large part devoted to the arts, preceded by years of deliberations on the physiological determinants of the reception of art and by studies on the psychology of creativity.

*********

Denis Diderot (1713-1784) – jeden z najwybitniejszych pisarzy francuskiego Oświecenia, encyklopedysta, uczony, oryginalny teoretyk i krytyk sztuki.

Prof. dr hab. Andrzej Pieńkos (ORCID 0000-0002-0630-3008) – profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie studiował i z którym jest związany do dzisiaj. Wiek XVIII pozostaje – niezmiennie – głównym polem jego zainteresowań. Publikował książki na temat nowoczesnego obrazowania śmierci i choroby, domów artystów i przestrzeni tworzenia w kulturze europejskiej, kondycji nowoczesnych obrazów w zmaganiu z tendencją do realizmu. Studia nad sztuką pejzażową podjął w końcu lat 90. XX wieku, poddając ją refleksji w artykułach naukowych i popularnonaukowych, a także wykładach uniwersyteckich.