Publikacja prezentuje wyniki prac prowadzonych w ramach projektu naukowego Instytutu Pileckiego „KL Gusen jako miejsce eksterminacji Polaków”, kierowanego przez prof. Wandę Jarząbek. Historia obozu, który w powszechnej świadomości nadal pozostaje w cieniu KL Mauthausen, nie doczekała się wcześniej obszernego opracowania o charakterze monograficznym. Zgromadzony zespół autorów wypełnia tę lukę, nie tylko ukazując rozmaite
aspekty życia w obozie, lecz także stawiając pytania o obecność jego historii w świadomości społecznej.

Autorzy koncentrujący się na sytuacji Polaków przebywających w Gusen wiele uwagi poświęcili strategiom służącym przetrwaniu w obozowej rzeczywistości oraz jej oswojeniu. Kluczowe okazywały się tu rozmaite formy życia kulturalnego i religijnego, a także budowanie wzajemnych relacji, opartych na powiązaniach narodowych i służących samopomocy. Ważną częścią jest tekst poświęcony rekonstrukcji składu osobowego pierwszego transportu do KL Mauthausen-Gusen i losów więźniów, którzy się w nim znaleźli. Rozważania zamykają teksty poświęcone pamięci o Gusen, jej trwałości, formie i
znaczeniu w dzisiejszych czasach, zarówno dla Polaków, jak i dla Austriaków.

Zamieszczone w tomie teksty nie składają się na pełen obraz życia więźniów i działania Gusen, pozwalają jednak zrozumieć specyfikę obozu, który pozostaje jednym z symboli eksterminacji polskiej inteligencji. Przypominając jego wstrząsającą historię, autorzy wskazują także na kierunki badań, które warto i należy podjąć w przyszłości.

Praca w swojej zasadniczej części jest zbiorem tekstów poruszających wybrane problemy badawcze związane z obozem koncentracyjnym w Gusen. Jednak wybór problemów nie jest przypadkowy i nie ma charakteru jedynie kompilacji dotychczasowych wyników badań.
Autorzy założyli, że będą starali się opisać takie obszary, w których udało się dotrzeć do nowych źródeł, niewykorzystywanych do tej pory przez badaczy. Interesujące jest staranie o znalezienie źródeł dzięki zastosowaniu metod z innych dyscyplin naukowych, począwszy od hermeneutyki po badania empiryczne. Oczywiście w polskiej literaturze przedmiotu były
podejmowane takie próby, by rzeczywistość obozową analizować naukowo nie tylko historycznie, lecz także przez interpretacje często sekundarnych źródeł, ale ukazywania obrazu życia więźniów i funkcjonowania KL Gusen od strony duchowej do tej pory na taką skalę w Polsce nie było.

prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek

*Z przyczyn technicznych tabelaryczny aneks (Transport z KL Dachau do KL Mauthausen/Gusen
25/26 maja 1940 rok) został umieszczony tylko w wersji w formacie pdf.