WSTĘP (fragment)

Rezydencje przemysłowców tworzą ważny element
zabytkowej spuścizny Łodzi z okresu przemysłowego
rozwoju w XIX i pierwszych dziesięcioleciach
XX wieku. Były świadectwem bogactwa i pozycji
społecznej ich właścicieli, widomym znakiem ekonomicznego
sukcesu i awansu ludzi, którzy swoją karierę
zaczynali często od kilku warsztatów tkackich, by
w ciągu dziesiątek lat wytężonej pracy dorobić się
znacznych majątków. Budowa okazałej willi czy pałacu
stawała się wyrazistym tego potwierdzeniem. Było
to zgodne z obyczajem ukształtowanej w ciągu XIX
wieku nowej klasy społecznej: bogatej burżuazji, do
której należeli fabrykanci, kupcy i bankierzy, wznoszący
sobie w całej Europie siedziby na wzór arystokratycznych,
choć z reguły o mniejszej skali i bardziej
funkcjonalne1. Rozmiary i zróżnicowana forma tego
typu budowli wyrażały potrzeby oraz upodobania
estetyczne właścicieli, a jednocześnie stanowiły znak
przynależności do określonego kręgu kulturowego
i klasy społecznej. Kształt architektoniczny był również
pokazem inwencji twórcy pragnącego zaspokoić
oczekiwania swojego klienta i prezentacją jego
biegłości w operowaniu bogactwem form stylowych
charakterystycznych dla tego czasu. W przypadku
Łodzi zrodziło to na przestrzeni ponad stu lat wielką
różnorodność rozwiązań, znamiennych dla następujących
po sobie w tym czasie konwencji stylowych:
późnego klasycyzmu, historyzmu, secesji, wczesnego
i dojrzałego modernizmu oraz sztuki art déco. Bogactwu motywów architektonicznych odpowiada bardzo
zróżnicowany i prezentujący często wysoki poziom
artystyczny wystrój wnętrz. Sprawia to, że łódzkie
rezydencje fabrykanckie, czy też szerzej burżuazyjne,
tworzą – mimo ubytków i strat będących wynikiem
powojennych przekształceń – unikatowy na skalę europejską
zespół o wielkiej wartości historycznej i artystycznej.
Pierwsze obiekty o charakterze rezydencji wznoszone
były przez łódzkich fabrykantów w końcu lat
dwudziestych i w latach trzydziestych XIX wieku.
Jednak rozkwit tego typu budownictwa przypada na
późniejszy okres rozwoju miasta, zwany wielkoprzemysłowym,
obejmujący ostatnią ćwierć XIX wieku
i początek wieku XX, zamknięty wybuchem I wojny
światowej. Z tego czasu pochodzi największa liczba
pałaców oraz willi, również te najbardziej efektowne.
Znacznie mniej tego rodzaju budowli wzniesiono
w latach międzywojennych. Końcową cezurę czasową
stanowi data wybuchu II wojny światowej, która zamknęła
definitywnie epokę „dawnej” Łodzi i związanego
z jej dziejami budownictwa rezydencjonalnego.
Wśród rezydencji fabrykanckich istotną grupę
tworzą wille – obiekty, którym poświęcona jest niniejsza
publikacja: budynki mieszkalne mniejszej
skali, położone zazwyczaj pośród ogrodu, o zróżnicowanej
architekturze przyciągającej uwagę elegancją
i bogactwem form. Są to budowle położone zarówno
w centrum miasta, pośród gęstej zabudowy, jak i na
jego obrzeżach, czy też na terenach dawniej podmiejskich,
a obecnie znajdujących się już w granicach
Łodzi. Powstawały one często w pobliżu zabudowań
fabrycznych, tworząc charakterystyczne dla przemysłowej
Łodzi zespoły fabryczno-rezydencjonalne.