Czynnikiem kształtującym relacje jest stosunek uczniów do nauczycieli, a także nauczycieli do uczniów. Stosunek ten zaś jest zmienny w czasie. Z tego powodu podobną zmiennością charakteryzować się będą również same relacje. Rozważania nad nimi są zatem ciągle aktualne. Rola nauczyciela w szkole jest jasno określona – polega ona na uczeniu i wychowywaniu. Jako że jest to obowiązek wynikający wprost ze stosunku pracy, większość nauczycieli stara się to robić w sposób odpowiedziany i rzetelny. Określona jest także rola ucznia – ma on nabywać umiejętności przewidziane w programie nauczania oraz poddawać się działaniu procesu wychowawczego. O ile jednak nauczyciel musi robić to, co ma przykazane, o tyle uczeń może, ale nie musi. Nauczyciel podejmuje się wypełniać swoje obowiązki świadomie i dobrowolnie, natomiast uczeń jest objęty obowiązkiem uczęszczania do szkoły. Z tego powodu ich relacje są rożne. To przede wszystkim nauczyciel powinien dbać o poprawne relacje, aby ucznia nie zrażać do nauki, a wręcz przeciwnie – zachęcać. Poprawne relacje to nie „nadskakiwanie” uczniom, ale rozważne działania w celu ich mobilizacji.

Tematem wiodącym w niniejszej monografii jest uczeń i nauczyciel we współczesnej szkole w rożnych kontekstach pedagogicznej rzeczywistości. Pisząc o współczesnych problemach pedagogiki, nie można zapominać o jej przeszłości. Od tego nie da się uciec, bowiem przeszłość zawsze wywiera piętno na współczesności. Publikacja ukazuje, jak rożne czynniki – na pozór nieistotne – mogą wpływać na relacje uczeń–nauczyciel. Autorzy poszczególnych rozdziałów podejmują refleksje nad wpływem sposobu i rodzaju nauczania oraz innowacyjnych działań nauczyciela na relacje uczeń–nauczyciel. Odrębnym i ważnym zagadnieniem poruszanym przez nich jest oddziaływanie rożnych czynników – w tym między innymi roli samego nauczyciela, jak również czynników pozadydaktycznych – na relacje uczeń–nauczyciel.