Tymoteusz Karpowicz, Utwory poetyckie


Wstęp i opracowanie Bartosz Małczyński


Zderzanie słów i rozbijanie znaczeń – te dwa sformułowania pojawiają się bodaj najczęściej w pracach poświęconych twórczości poetyckiej Tymoteusza Karpowicza. Nie oddają one jednak złożoności dzieła tego wybitnego twórcy. Wiersze Karpowicza są znaczeniowo pojemne, wielopłaszczyznowe, otwarte na różnorodne i niewykluczające się wzajemnie interpretacje. Te odczytania spotykają się w jednym punkcie – jest nim słowo traktowane jako podstawowa materia poetycka.


Oryginalność wypowiedzi poetyckich Karpowicza widoczna jest również w kształcie wiersza. Rzadko spotyka się tu formy znane z historii polskiej poezji. Autor Odwróconego światła konstruuje własne, szukając wzorców w dziedzinach mniej lub bardziej związanych ze sztuką słowa – geometrii czy muzyce.


Symetryczny układ tekstów, którego opracowanie zajęło około dziesięciu lat, nazywał Karpowicz triadą semantyczną bądź trójkątem semantycznym. W określeniach tych zawiera się intencja spojenia ze sobą elementu formalnego (swoistej ramy) z elementem sensu, w wielu przypadkach sensu odwróconego, zawieszonego lub zanegowanego w duchu heraklitejskiej zasady enantiodromii.


Ze Wstępu Bartosza Małczyńskiego


Tymoteusz Karpowicz (1921–2005) – poeta, dramaturg, historyk i teoretyk literatury, tłumacz; czołowy twórca polskiej poezji lingwistycznej. Badacz poezji Bolesława Leśmiana. Urodził się we wsi Zielona pod Wilnem. Po wojnie zamieszkał w Szczecinie, potem we Wrocławiu. Zadebiutował w 1948 roku, ale przez następną dekadę nie publikował w proteście przeciwko realizmowi socjalistycznemu w sztuce. Po 1956 roku ukazały się kolejno tomy: Gorzkie źródła (1957), Kamienna muzyka (1958), Znaki równania (1960), W imię znaczenia (1962), Trudny las (1964) oraz Odwrócone światło (1972). Był redaktorem „Nowych Sygnałów” i miesięcznika „Odra”, współpracował z warszawską „Poezją”. Od 1973 roku w Stanach Zjednoczonych. W roku 1978 został profesorem na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Ostatni tom jego poezji, Słoje zadrzewne, ukazał się w 1999 roku i przyniósł mu nagrodę miesięcznika „Odra” oraz nominację do nagrody Nike. Karpowicz zmarł w 2005 roku w Chicago. Jest pochowany z żoną Marią na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.


Bartosz Małczyński (1978) – doktor habilitowany, adiunkt w Zakładzie Literatury Współczesnej i Teorii Literatury Instytutu Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Opolskiego. Interesuje się problematyką eschatologiczną i etyczną w poezji XX wieku oraz związkami literatury z muzyką. Autor monografii Rozwiązywanie tekstów. Poetyckie polimorfie Tymoteusza Karpowicza (2010), współredaktor antologii Podziemne wniebowstąpienie. Szkice o twórczości Tymoteusza Karpowicza (2006).