jeden z głównych przedstawicieli symbolizmu przełomu wieków; studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie (m.in. u J. Matejki) oraz w École des Beaux-Arts w Paryżu; od 1897 członek Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”; 1896–1900 oraz 1912–21 profesor ASP w Krakowie; początkowo tworzył wiejskie sceny rodzajowe; 1882–95, nawiązując do twórczości J. Słowackiego i A. Grottgera, namalował wiele realistycznych obrazów o tematyce związanej z martyrologią narodu polskiego po powstaniu styczniowym 1863–64 (Niedziela w kopalni 1882, Na etapie 1883, Wigilia zesłańców 1892), odznaczających się brunatnym, monochromatycznym kolorytem; ok. 1890 zwrócił się w stronę symbolizmu — stworzył odrębny styl, łączący baśniowość i realizm, operował żywą gamą barwną o kontrastowych zestawieniach. W obrazach pełnych nastroju smutku i zadumy powracają metaforycznie ujęte treści patriotyczne i poetyckie, postaciom realnym towarzyszą często fauny, chimery itp. (Introdukcja 1890, Melancholia 1890–94, Błędne koło 1895–97, wiele wersji tematów Zatruta studnia i Thanatos). Malował też portrety (Hamlet polski — portret A. Wielopolskiego 1903, Władysław Reymont 1905, liczne autoportrety), również o wymowie alegoryczno-symboliczne, komponowane przeważnie na tle pejzażowym. Twórczość Malczewskiego jest zaliczana do najwybitniejszych zjawisk w nowoczesnej sztuce polskiej.