Urodził się w Ulm (Niemcy) w rodzinie żydowskiej, studiował w szkole politechnicznej w Zurychu. Pracując na podrzędnym stanowisku w federalnym biurze patentowym w Bernie (Szwajcaria), opublikował wiele prac, z których najważniejsza Zur Elektrodynamik bewegter Körper (1905) zawierała podstawowe idee szczególnej teorii względności. W pracy tej wysunął nowe koncepcje czasu i przestrzeni, zerwał z pojęciem czasu absolutnego, łącząc przestrzeń i czas w czterowymiarową czasoprzestrzeń. W tym samym roku opublikował wyniki prac nad ruchami Browna, korpuskularną teorią światła i zależnością pomiędzy masą i energią (Einsteina wzór). Prace te przyniosły mu duże uznanie; od 1909 był profesorem uniwersytetu w Zurychu, 1911 — w Pradze; 1914 przeniósł się do Berlina, gdzie został dyrektorem specjalnie utworzonego Instytutu Fizyki; podczas pobytu w Berlinie pracował nad relatywistyczną teorią grawitacji, poddając ją gruntownej analizie (po raz pierwszy od czasów I. Newtona); 1916 opublikował wyniki badań, tworząc ogólną teorię względności; teoria ta, stanowiąca uogólnienie teorii grawitacji Newtona, przewidywała wiele nowych efektów, z których jednym było zakrzywienie promieni świetlnych w polu grawitacyjnym (potwierdzone obserwacyjnie 1919). W tym czasie rozwinął także kwantową teorię promieniowania. W 1921 otrzymał Nagrodę Nobla za odkrycie prawa dotyczącego zjawiska fotoelektrycznego (prawo Einsteina) i prace w zakresie fizyki teoretycznej. W 1933 został zmuszony do opuszczenia Niemiec; na znak protestu przeciw hitleryzmowi zrzekł się obywatelstwa niemieckiego i członkostwa Akademii Nauk w Berlinie. Wyjechał do Stanów Zjednoczonych, osiedlił się w Princeton, gdzie pracował do końca życia w Institute for Advanced Study. W tym okresie podejmował dalsze próby stworzenia jednolitej teorii pola i zajmował się zagadnieniami związanymi z kosmologią.

Oprócz wielu prac naukowych napisał też kilka popularnonaukowych (Istota teorii względności 1922, Ewolucja fizyki 1947, wspólnie z L. Infeldem). Einstein brał czynny udział w życiu politycznym; w czasie I wojny światowej głosił idee pacyfistyczne, które w latach następnych — w obliczu nazistowskiego zagrożenia i rosnącej potęgi hitlerowskich Niemiec — zarzucił; jednocześnie rosnące objawy antysemityzmu spowodowały, że stał się zdecydowanym orędownikiem syjonizmu. W czasie II wojny światowej popierał prace zmierzające do budowy bomby jądrowej, jednak po wojnie uznał, że dalsza rozbudowa arsenału jądrowego zagraża istnieniu ludzkości, przed czym nieraz publicznie ostrzegał. W dowód uznania jego zasług dla syjonizmu 1952 zaproponowano Einsteinowi prezydenturę Izraela, której nie przyjął. Poza fizyką Einstein pasjonował się m.in. żeglarstwem; doskonale grał na skrzypcach, był nawet uznawany za wirtuoza tego instrumentu. Na życzenie Einsteina jego zwłoki zostały poddane kremacji, a prochy rozsypano w nieznanym miejscu.