jeden z głównych przedstawicieli niemieckiego neoromantyzmu; twórca dramatu muzycznego; wybitny nowator w dziedzinie harmonii (stworzył tzw. akord tristanowski, rozbudował chromatykę, stosował często alteracje, modulacje, wykorzystując maksymalnie możliwości tkwiące w systemie dur-moll), mistrz instrumentacji (rozszerzył instrumentarium orkiestrowe, m.in. wprowadził tzw. tuby wagnerowskie); początkowo dyrygent i dyrektor muzyczny teatrów w Magdeburgu, Królewcu i Rydze; 1839–41 przebywał w Paryżu, gdzie wprawdzie nie zdołał wystawić swych dzieł w tamtejszych teatrach, lecz nawiązał kontakty z muzykami: G. Meyerbeerem, H. Berliozem, a zwłaszcza F. Lisztem, z którym się zaprzyjaźnił i którego córka, Cosima, została 1870 jego żoną; 1842–49 był dyrygentem w Operze Królewskiej w Dreźnie (zyskał uznanie, wykonując utwory L. van Beethovena, a także wystawiając swoje pierwsze dzieła); po stłumieniu 1849 w Dreźnie powstania majowego, w którym brał udział, wyjechał do Szwajcarii; 1861 powrócił do Niemiec; znajdując oparcie w królu bawarskim Ludwiku II, z którym się przyjaźnił, 1865 został pianistą na dworze w Monachium, 1867 tamże dyrygentem teatru, a 1872 osiadł w Bayreuth, gdzie 1872–75 wzniesiono według projektu Wagnera teatr muzyczny przeznaczony do wykonywania wyłącznie jego dzieł.

Trzon twórczości Wagnera stanowią opery i dramaty muzyczne, oparte na własnych librettach kompozytora, w których wykorzystywał często starogermańskie mity i legendy; wczesne dzieła (Holender tułacz 1843, Tannhäuser 1845, Lohengrin 1850) były w zasadzie jeszcze operami romantycznymi; koncepcję dramatu muzycznego, który miał być syntezą muzyki, poezji, obrazu i akcji scenicznej, zrealizował Wagner w tetralogii Pierścień Nibelunga (Złoto Renu 1854, wystawienie 1869, Walkiria 1856, wystawienie 1870, Zygfryd 1869, wystawienie 1876, Zmierzch bogów 1874, wystawienie 1876); w tetralogii, podobnie jak w dramacie Tristan i Izolda (1859, wystawienie 1865), operze Śpiewacy norymberscy (1868), misterium Parsifal (1882), rozwijał technikę motywów przewodnich, którymi charakteryzował bohaterów dramatu, wprowadził tzw. melodię nieskończoną (pozbawioną cezur i wyraźnych kadencji) i absolutną (swobodną metrycznie); inne utwory Wagnera: orkiestrowe (uwertury, m.in. Polonia 1836, skomponowana pod wrażeniem upadku powstania listopadowego 1830–31 i będąca wyrazem solidarności z jego uczestnikami, Symfonia C-dur 1832), fortepianowe, Kantata noworoczna (1835), pieśni, utwory na chóry męskie; pisma z teorii sztuki (Sztuka i rewolucja 1849, wydanie polskie 1904, Opera i dramat 1851, wydanie polskie 1907).