O tym, że Europa Środkowa nie istniała przez większą część historii nowoczesnej. O tym, że narody Europy Środkowej nie istniały jako państwa niezależne w XIX wieku i nie zyskały miejsca w kształtującej się wówczas historii, literaturze i nauce światowej. O tym, że narody te miały równocześnie silną świadomość bycia Europejczykami i przynależności do grecko-rzymskiego dziedzictwa. O tym wreszcie, w jaki sposób Europa Środkowa stworzyła się jako wartość sama w sobie i jaka była w tym rola „Kultury” Jerzego Giedroycia. Ale nie tylko o tym.

„Książka o »Kulturze«” stanowi wybór, przejrzanych i ponownie zredagowanych, najważniejszych tekstów o fenomenie „Kultury” i jego znaczeniu w kulturze polskiej i światowej, jakie napisał profesor Andrzej Mencwel, historyk literatury i kultury polskiej, krytyk, eseista i prozaik. Publikacja składa się z trzech części: „Studium sukcesu. Przykład »Kultury« (1946-1956)”, „Świadectwa” (w tym m.in. listy Jerzego Giedroycia i rozmowa z nim) oraz „Nadal aktualne”, z esejami o najważniejszych współtwórcach „Kultury”: Józefie Czapskim, Juliuszu Mieroszewskim, Czesławie Miłoszu, Witoldzie Gombrowiczu. Profesor Krzysztof Pomian opatrzył tom znakomitą przedmową.

Andrzej Mencwel zastrzega na wstępie, że jako historyk kultury nie zajmuje się przebiegiem wypadków politycznych, interesują go fundamentalne postawy kulturowe. Do tego właśnie odnosi zasługi „Kultury”, w której kręgu powstały liczne dzieła formujące te postawy. Jak podkreśla: „Jakiekolwiek rzetelne rozważania o Polsce, Polakach, Europie i świecie nowoczesnym nie mogą pominąć dzieła »Kultury«”.

Autor przejmuje fundamentalne dla Jerzego Giedroycia i kręgu „Kultury” pojęcie „wizji politycznej”. Oznaczało ono przekraczanie zastanej rzeczywistości, nie przez zwodnicze wymysły, lecz w „zaangażowaniu intelektualnym i zadaniu moralnym”, „realizującym się w codziennej pracy, uporczywej i długotrwałej”. Ich Europa Środkowa to realnie istniejąca, integralna część Europy, złożona z narodów, z których każdy ma prawo do niepodległości i podmiotowości. Prawo to winno zostać uznane przez wszystkich, zarówno w wymiarze politycznym, jak i kulturowym, a uznaniu temu powinna towarzyszyć realna, głęboka przemiana postaw ludzkich, skojarzona z krytyczną weryfikacją dziedzictwa przeszłości .

„Jeżeli taki projekt pokojowego i »aksamitnego« stworzenia Europy Środkowej, konstelacji niepodległych państw, członków i kandydatów do Unii Europejskiej, spełni się we wzajemnym zrozumieniu i przyjaźni, będzie to niewątpliwie realizacja wizji politycznej Jerzego Giedroycia i »Kultury«. Dziś możemy powiedzieć, że jesteśmy bliżej tego spełnienia, niż byliśmy kiedykolwiek w historii”.

******

The Book about "Kultura"

The book about "Kultura" ("Culture") is a selection of the most important texts of Andrzej Mencwel, about the phenomenon of the "Kultura" monthly and its significance in Polish and world’s culture. The texts, written in the last decades, have been reviewed and re-edited. The publication consists of three parts: "Studium sukcesu. Przykład „Kultury” (1946-1956)" ("Study of Success. An Example of Kultura, 1946-1956"), "Świadectwa" ("Testimonies") (here, among others, the letters of Jerzy Giedroyc and an interview with him), "Nadal aktualne" ("Still Up-to-date"). The foreword was written by Krzysztof Pomian.