Największy obok A. Mickiewicza twórca polskiego romantyzmu. Po studiach na uniwersytecie w Wilnie (prawo) był 1829–30 aplikantem w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie; po wybuchu powstania listopadowego pracował w biurze dyplomatycznym, III 1831 wyjechał jako kurier dyplomatyczny Rządu Narodowego do Paryża i Londynu; po klęsce powstania pozostał na emigracji, głównie w Paryżu; 1833–36 przebywał w Genewie, 1837–38 we Florencji; 1836–37 odbył podróż po Włoszech, Grecji, Egipcie i krajach Bliskiego Wschodu; 1842 był członkiem Koła towiańczyków; 1848 przebywał w Poznaniu (uczestnicząc w wydarzeniach powstania wielkopolskiego) i we Wrocławiu.

We wczesnej twórczości (w większości ogłoszonej dopiero w emigracyjnym wydaniu Poezji, t. 1–3 1832–33) nawiązywał do utworów G. Byrona (w powieściach poetyckich Arab, Jan Bielecki, Lambro), W. Szekspira (tragedia historyczna Maria Stuart, wystawiona 1862) i Mickiewicza; w dobie powstania listopadowego należał do czołowych poetów politycznych (Hymn, Oda do wolności 1831), a po jego upadku stał się jednym z największych poetów generacji romantycznej i powstańczej, wyrazicielem jej rozczarowań i rozrachunków z życiem i historią. Dramaty: Kordian (1834, wystawiony 1899), Balladyna (1835, wydanie 1839, wystawienie 1862), Lilla Weneda (1840, wystawiona 1863), należą do arcydzieł polskiej dramaturgii. Motywy jednostkowego tragizmu są w nich uwikłane w problemy narodowej historiozofii i eschatologii; w Kordianie poeta oskarżył powstańcze pokolenie o zgubną uległość mesjanizmowi i tradycyjnemu legalizmowi, w Balladynie i Lilli Wenedzie próbował odnaleźć w świecie mitów i podań wzory narodowego charakteru i historii. Mistrzostwo w splataniu tragiczności i komizmu, fantazji i realności, ujawnione w Balladynie, doszło najpełniej do głosu w poemacie dygresyjnym Beniowski (pieśń I–IV 1841), arcydziele romantycznego subiektywizmu i polemiki literackiej (z opinią emigracyjną i Mickiewiczem). Mesjanistyczne idee ofiary i wybawienia znalazły oryginalny kształt w poemacie prozą Anhelli (1838), a zwłaszcza w tzw. twórczości mistycznej, stając się w niej źródłem koncepcji „rewolucji z ducha” jako zasady zmian bytu, przyrody i historii (traktat Genezis z Ducha 1844, wydany 1866), także dziejów Polski (poemat Król-Duch, pisany od 1845 i nie ukończony, rapsod I wydany 1847, próba wydania pełnego 1924, dramaty Sen srebrny Salomei 1844, wystawione 1900, Samuel Zborowski 1845, wydany 1903, wystawiony 1911), oraz uzasadnieniem konieczności rewolucji społecznej (m.in. w Odpowiedzi... 1848 na antyrewolucyjne Psalmy przyszłości Z. Krasińskiego). W dramatach okresu mistycznego wzór szekspirowski ustępuje wzorowi religijno-metafizycznemu dramatów P. Calderóna de la Barca (m.in. parafraza Książę niezłomny 1844, wystawiony 1874). Ponadto autobiograficzne poematy Godzina myśli (1832) i W Szwajcarii (1839), liryki refleksyjne i filozoficzne (Grób Agamemnona 1840), poemat dygresyjny Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu (1840, wydany 1866), dramaty historyczne Horsztyński (1835, wydane 1866, wystawione 1879), Mazepa (1840, wystawienie węgierskie 1847, polskie 1851) i in., ironiczna komedia romantyczna Fantazy (1841?, wydana 1866, wystawiona 1867).

Twórczość Słowackiego, nie doceniana przez współczesnych, wywarła ogromny wpływ na rozwój literatury polskiej (za swego patrona i prekursora uznała go Młoda Polska) i jest do czasów obecnych żywym źródłem inspiracji ideowej i artystycznej; Pisma pośmiertne (t. 1–3 1866), Dzieła wszystkie (t. 1–17 1952–76), Dzieła wybrane (t. 1–5 1974), Ja Orfeusz. Liryki i fragmenty z lat 1836–1849 (wydanie 2 rozszerzone 1978); Korespondencja... (t. 1–2 1962–63).