1544–49(?) studiował w Akademii Krakowskiej, 1551–52 (także 1555–56) na uniwersytecie w Królewcu i 1552–55 w Padwie (1554 był „konsyliarzem nacji polskiej” w sporach między studentami); 1556–59 odbył 2 podróże do Włoch i Francji (1559 zetknął się z P. Ronsardem); 1563 na dworze marszałka J. Firleja, następnie biskupa F. Padniewskiego i od 1564, za sprawą podkanclerza P. Myszkowskiego, dworzanin i jeden z sekretarzy Zygmunta II Augusta; ok. 1570 porzucił dwór królewski i osiadł w Czarnolesie; na elekcji 1573 agitował za Henrykiem Walezym; po 1575 związany z kanclerzem J. Zamoyskim (który go zjednał dla polityki Stefana Batorego). Wprowadził literaturę polską w krąg wielkich literatur europejskich; był twórcą — opartych na klasycznych wzorach greckich i łacińskich oraz literaturze włoskiego renesansu — nowożytnego języka i form poezji w Polsce. W swych dziełach dał najpełniejszy wyraz problematyki światopoglądowej i politycznej polskiego humanizmu XVI-wiecznego — od radosnej wizji uroków świata (Pieśni 1586), obywatelskiej publicystyki poetyckiej (poematy Zgoda 1564, Satyr, albo Dziki Mąż ok. 1564, pieśni patriotyczne, m.in. Pieśń o dobrej sławie, Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów) i pochwały tradycjonalnej „wsi spokojnej, wsi wesołej” (Pieśń świętojańska o sobótce, po 1570), po pesymistyczną refleksję nad przyszłością skłóconego wewnętrznie państwa (pierwsza polska tragedia renesansowa Odprawa posłów greckich, wystawiona i wydana 1578, z przyrównaniem Polski do upadającej Troi) oraz rozpaczliwy bunt przeciw bezrozumnemu działaniu śmierci (i złączony z tym kryzys wiary w racjonalny porządek filozoficzno-moralny), znajdujący ujście w sceptycznej konsolacji (cykl Trenów 1580, napisanych po śmierci córki Urszuli, należący do największych dzieł liryki polskiej); ponadto żartobliwy poemat Szachy (między 1564 a 1566), świetne, pełne realiów życia dworskiego Fraszki (1584), liryki religijnej (hymn Czego chcesz od nas Panie... ok. 1562, przekład psalmów Psałterz Dawidów 1579), wiersze okolicznościowe; Kochanowski tworzył także w języku łacińskim (Lyricorum libellus 1580, Elegiarum libri IV, eiusdem Foricoenia 1584). Twórczość Kochanowskiego stała się wzorem dla wielu pokoleń poetów. Dzieła wszystkie (t. 1–4 1884–97), Dzieła polskie (t. 1–2 wydanie 10 1980), Poezje (1979), Utwory łacińskie (1953, przekłady), Dzieła wszystkie (t. 1, cz. 1, 3–5 1982–91, t. 2 1983, t. 4 1992).